Пирӗн ҫӗршыври чӑваш чӗлхи тӗпчевҫисем

Канюкова Алeксандра Сeмeновна (21.02.1919-01.10.2008)

Чӗлхеҫӗ, филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ (1950), доцент, CCCР халӑха вӗрентес ӗҫ отличникӗ (1980).

Чӑваш Республикин Элӗк районне кӗрекен Хитекушкӑнь ялӗнче ҫуралнӑ. Ҫичӗ ҫул вӗренмелли Ураскилт шкулӗнче, Нурӑс педагогика училищинче пӗлӳ илнӗ.

1935–1938 ҫҫ. Элӗк районӗн Кӗҫӗн Тӑван, Тени, Ураскилт шкулӗче ӗҫленӗ, ҫав вӑхӑтрах Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнче вӗреннӗ. 1942 ҫ. институт хыҫҫӑн тӑватӑ ҫул Калининӑри педагогика училищинче ӗҫленӗ. 1946 ҫ. Шупашкара педагогика институтне ӗҫлеме куҫнӑ.

1947–1949 ҫҫ. тӗпчевҫӗ Раҫҫей ӑслӑлӑх академийӗн институтӗнче аспирантурӑра вӗреннӗ.

1947–1967 ҫҫ. Чӑваш патшалӑх педагогика институчӗн, 1967 ҫултанпа Чӑваш патшалӑх университечӗн вӗрентӳҫи пулнӑ.

1950 ҫ. «Говор деревень Мӗлӗш Аликовского района Чувашской АССР и влияние на него чувашского литературного языка» темӑпа диссертаци хӳтӗлесе филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ ятне илнӗ.

Вӗрентӳри пултарулӑхӗшӗн, ӑслӑлӑхри ҫитӗнӗвӗшӗн «Ӗҫри хастарлӑхшӑн» медальпе наградӑланӑ, «CCCР халӑха вӗрентес ӗҫ отличникӗ» ят панӑ.

• Чӑвашла тӗрӗс те илемлӗ калаҫасси ҫинчен. Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1959. 35 с.
  О культуре чувашской речи.
• Чӑвашла тӗрӗс те илемлӗ калаҫар. 2–мӗш хушса ҫӗнетнӗ кӑларӑм. Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1968. 54 с.
  О культуре чувашской речи.
  Ҫавах. (То же) 3–мӗш хушса ҫырнӑ кӑларӑм. 1975. 96 c.
  Ҫавах. (То же) 4–мӗш хушса тӳрлетнӗ кӑларӑм. 1994. 148 c.
• Чӑваш диалектологийӗн хрестоматийӗ: Филолог–студентсемпе учительсем валли хатӗрленӗ вӗренӳ пособийӗ. Шупашкар: Чӑвашиздат, 1970. 123 с.
  Хрестоматия по чувашской диалектологии
* * *
• Программа по исторической грамматике и диалектологии чувашского языка. Чебоксары, 1959. 6 c.
• Программа по практикуму современного чувашского языка с объяснительной запиской. Чебоксары, 1959. 5 c.
• Программа по исторической грамматике чувашского языка для студентов–филологов университета. Чебоксары, 1968. 6 c.
• Чувашская диалектология. Чебоксары: Чуваш. кн. изд–во, 1965. 148 c.
• Опыт привлечения студентов–филологов к исследованию говоров, диалектов к научной работе. Чебоксары, 1974.
• Чувашская диалектология : учебное пособие для фак. чуваш. филологии и культуры ун-та / А. С. Канюкова ; Чувашский государственный университет им. И. Н. Ульянова. – 2-е изд., испр. – Чебоксары : Изд-во ЧГУ, 2004. – 160 с. – На русском, чувашском яз. – Библиогр. в примеч. – Часть текста чуваш.

• Чӗлхе тирпейлӗхӗшӗн // Ялав. 1955. № 6. С. 29–30.
• Сӑмахри сасӑсен килӗшӗвӗ // Тӑван литература утӑмӗсем. Шупашкар, 1974. С. 251–258.
• Чӑваш чӗлхинчи танлаштарусем // Чӗлхе культурин ыйтӑвӗсем / Чӑв. АССР Министрс. Совечӗ ҫумӗнчи чӗлхе, лит., истори т. экономика наукисен тӗпч. ин–чӗ. Шупашкар, 1981. С. 102–119.
• Чӑвашсемпе пӑлхарсен хурӑнташлӑхӗ // Ялав. 1989. № 8. C. 30.
• "Чӑваш" сӑмах мӗне пӗлтерет? Чӑвашсемпе пӑлхарсен хурӑнташлӑхӗ / А. Канюкова // Тӑван Атӑл. – 2014. – № 2. – С. 80-89 : сӑн ӳкерчӗк. – (Тӑван чӗлхе - тӑван истори). – Автор ҫинчен калани пур.
* * *
• Некоторые особенности диалектов чувашей тури и анатри // Материалы по чувашской диалектологии / НИИ яз., лит., истории и экономики при Совете Министров Чуваш. АССР. Чебоксары, 1960. Вып. 1. С. 80–122.
• Из топонимического материала, собранного диалектологической экспедицией в 1975 г. в Цивильском районе Чувашской АССР // Вопросы истории и грамматики чувашского языка: Тр. / НИИ яз., лит., истории и экономики при Совете Министров Чуваш. АССР. Чебоксары, 1977. Вып. 74. С. 130–132.

• Александра Семеновна Канюкова: [Ст. пух.] / Пух. хатӗрл. E.Ф. Васильева, А.А. Сосаева; Ред. З.С. Антонова. Шупашкар, 1999. 52 c. Библиогр.: с. 34–39.
* * *
• Михайлов И. Манса хӑварнӑ ыйту / И. Михайлов // Коммунизм ялавӗ. 1959. 30 авг. Рец.: Чӑвашла тӗрӗс те илемлӗ калаҫасси ҫинчен. Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1959. 35 с.
• Тенюшев И. Чӑваш диалекчӗсене тӗпчесе / И. Тенюшев // Коммунизм ялавӗ. 1971. 21 апр. Рец.: Чӑваш диалектологийӗн хрестоматийӗ: Филолог–студентсемпе учительсем валли хатӗрленӗ вӗренӳ пособийӗ. Шупашкар: Чӑваш кӗнеке изд–ви, 1970. 123 с.
• Eгоров Н. Чӗлхе тасалӑхӗшӗн / Н. Eгоров // Коммунизм ялавӗ. 1976. 14 май. Рец.: Чӑвашла тӗрӗс те илемлӗ калаҫар. 3–мӗш хушса ҫырнӑ кӑларӑм. Шупашкар: Чӑвашгосиздат, 1975. 96 c.
• Алексеев О. Ун умӗнче пуҫӑма таятпӑр: Юбилей / О. Алексеев // Хыпар. 1999. 19 нарӑс.
• Алексеев О. Чун ӑшшипе ҫупӑрлать / О. Алексеев // Чӑваш хӗрарӑмӗ. 1999. 20 нарӑс (№ 7). С. 2.
• Васильева, Е. Ф. Асран кайми ӑсчахӑм / Е. Ф. Васильева // Чӑваш диалектологийӗн ыйтӑвӗсем / Раҫҫей Федерацийӗн вӗрентӳпе ӑслӑлӑх министерстви, И. Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗ. – Шупашкар, 2014. – 8-мӗш кӗнеке. – С. 8-9.
• Канюкова Алeксандра Сeмeновна // Чăваш чĕлхи тĕпчевçисем : биобиблиографи указателĕ. – Шупашкар, 2006. – С. 113-115.
• Леонтьева, З. И. Александра Семеновна Канюкован пурнӑҫ ҫулӗ / З. И. Леонтьева, Е. Н. Леонтьева // Чӑваш диалектологийӗн ыйтӑвӗсем / И. Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗ. – Шупашкар, 2014. – 8-мӗш кӗнеке. – С. 3-7.
• Тарасов, А. А. Ырӑ йӗр / Арсений Тарасов // Тӑван Атӑл. – 2014. – № 2. – С. 78-79. – (Тӑван чӗлхе - тӑван истори).
* * *
• Рукопись пролежала «на полке» 18 лет: [О кн. «Жизнь, отданная театру», написанной А. Канюковой и А.С. Марковым] // СЧ–Столица. 2000. 12–18 апр. (№ 14). С. 18.