Ют ҫӗршыври чӑваш чӗлхи тӗпчевҫисем

Бeнцинг (Benzing) Йоханнeс (13.01.1913–16.03.2001)

Тунгус-маньчжур тата тӗрӗк чӗлхисен тӗпчевҫи, Майнц ӑслӑлӑх академийӗн чӑн членӗ (Германи), паллӑ тюрколог, востоковед.

Германире Швеннинген хулинче ҫуралнӑ. Тухӑҫ халӑхӗсен культурине Берлинта тата Францире вӗреннӗ.
Й. Бенцингӑн 1935–1944 ҫҫ. пичетленнӗ ӗҫӗсем тӗпчевҫӗ ҫамрӑкранпах тӗрӗк чӗлхипе интересленнине кӑтартса параҫҫӗ. Вӗсем хушшинче Н.И. Ашмаринӑн «Чӑваш сӑмахӗсен кӗнекине» (1939 ҫ.) пахаласа ҫырнӑ статья тата чӑваш чӗлхин грамматикипе ҫыхӑннӑ тӗпчев ӗҫӗсен ярӑмӗ.
1953 ҫ. Майнцри ӑслӑлӑхпа литература академийӗн член­корреспондентне суйланнӑ. 1956­1963 ҫҫ. Турккӑ Республикинче Германи консулӗ пулса ӗҫленӗ. 1963­1981 ҫҫ. Майнц университечӗн испан филологийӗпе культурин кафедрине ертсе пынӑ.
Чӑваш чӗлхине тӗпчесе ҫырнӑ паллӑрах ӗҫӗсем: «Классификация тюркских языков», «Кумыкский язык», «Язык гуннов, дунайских и волжских булгар», «Чувашский язык» т.ыт.те.

Уйрӑм кӑларӑмӗсем
  • Краткое введение в чувашский язык. Берлин. 1943. 136 с.
  • Немецко-чувашский словарь-разговорник. Берлин, 1943. 52 с.
  • Чувашский язык // Основы тюркской филологии. 1959. Т. 1.
Пурнӑҫӗпе ӗҫӗ-­хӗлӗ
  • Иванов В. Нимӗҫ тӗпчевҫисен чӑвашла акценчӗ / В. Иванов // Хыпар. 1997. 16 кӑрлач.: сӑн. ӳк.
  • Иванов В. Чӑваша хисеплени кашни утӑмрах сисӗнет / В. Иванов // Хыпар. 1997. 17 ҫу.
  • Иванов, В. Чӑваша халалланӑ сумлӑ кӗнеке : (Йоханнес Бенцинг ҫуралнӑранпа - 95 ҫул) / В. Иванов // Хыпар. 2008. 29 кӑрлач.
    • * * *
  • Федотов М.Р. Немец, овладевший чувашской речью / М.Р. Федотов // Совет. Чувашия. 1993. 29 дек.
  • Краснов Н. Пособие, необходимое для выполнения приказов / Н. Краснов // Совет. Чувашия. 1994. 12 янв.
  • Федотов М.Р. Йоханнес Бенцинг о прошлом чувашской литературы / М.Р. Федотов // Вестн. Чуваш. ун-та. 1995. № 2. С. 145–155.
  • Иванов В. В гостях у немецкого чувашеведа / В. Иванов // Совет. Чувашия. 1996. 10 нояб.: портр.
  • Толстова E.А. Немецкий акцент в чувашских исследованиях Йоханнеса Бенцинга / E.А. Толстова // Чӑваш филологийӗпе культура институчӗн наци кадрӗсем хатӗрлес ӗҫри вырӑнӗ тата пӗлтерӗшӗ. Шупашкар, 1996. С. 64.
  • Федотов М.Р. Й. Бенцинг: (1913) / М.Р. Федотов // Федотов М.Р. Исследователи чувашского языка. 2–е изд., доп. Чебоксары, 2000. С. 141–145.
  • Иванов, В. А. Чувашская энциклопедия / В. А. Иванов, А. П. Хузангай. Чебоксары, 2006. Т. 1 : А-Е. С. 204.

каялла